Hoe mensen veranderen op een grotere schaal

Verandering is moeilijk, duurt lang en is meestal niet blijvend. Het is een mythe die we blijven horen wanneer we spreken over individuele verandering.  Op grotere schaal wanneer we spreken over verandering binnen een groep mensen of een organisatie, wordt ze voor absolute waarheid aangenomen. Iemand veranderen, en zeker het gedrag van een grote groep veranderen, vergt veel vaardigheden en inzichten, die moeilijk te vinden zijn.
 
De actualiteit geeft ons het perfecte voorbeeld om eens verder uit te werken: “Hoe kunnen we ervoor zorgen dat er minder op de bouwwerf gerookt wordt.” De omvang van zo’n project is enorm, de preventiedienst IDEWE onthulde onlangs een studie die aangeeft dat 41% van de bouwvakkers rookt. Er werken ongeveer 200.000 mensen in de bouwsector, dus we spreken over 82.000 mensen die men wil overhalen om te stoppen met roken.
 
De onderliggende gedachte van deze verandering is natuurlijk positief. De website van het federale ministerie van volksgezondheid geeft het duidelijk aan:

---

Tabak is een groot probleem voor de volksgezondheid. Roken, maar ook passief roken, is de oorzaak van hart- en vaatziekten, beroerten, longemfyseem (COPD), kanker en andere gezondheidsproblemen. Elk jaar sterven gemiddeld 20.000 Belgen aan de schadelijke gevolgen van tabaksrook.

Dus pleit de Bouwunie voor een algemeen rookverbod op de bouwwerf, ook in open lucht. Ze vinden hiervoor een bondgenoot in professor arbeidsgeneeskunde Lode Godderis, wat vanzelfsprekend is, want hij is ook de onderzoeksdirecteur bij IDEWE. Beiden hebben een gemakkelijke positie, want zij zijn noch de benadeelde partij – dat zijn de rokende bouwvakkers – en ook niet de partij die de verandering kan opleggen, dat is immers de wetgevende macht, vertegenwoordigd in de minister van werk en de minister van volksgezondheid. Vanop de zijlijn is het de gemakkelijkste positie om van de ene partij te eisen om de andere partij te veranderen. Het is een maatschappelijk fenomeen dat steeds meer voorkomt, drukkingsgroepen die vanop de zijlijn dicteren hoe anderen moeten stemmen (Trump, Brexit …), eten of drinken (Tournée Minerale, 40 dagen zonder vlees, …) of hoe anderen moeten denken of spreken.
 
De bouwunie verenigd KMO’s in de bouwsector, dus op zich kan je ze beschouwen als betrokken partij – stakeholder – vermits werknemers die roken vaker ziek zijn. Een algemeen rookverbod zou potentieel kunnen leiden tot minder ziekteverzuim en dat komt de KMO ten goede. Bovendien kadert dit rookverbod in eerdere gelijkaardige Europese, Belgische en Vlaamse veranderingstrajecten: rookverbod in de horeca, rookverbod in openbare gebouwen, rookverbod op de werkvloer, …
 
Als je dit wil waar maken dan zal je toch moeten rekening houden met 82.000 stemgerechtigde rokers die hier misschien een andere mening op nahouden. Roken biedt immers – voor de roker – tal van impliciete voordelen.
 
Roken is nog steeds voor veel mensen de manier om stress te lijf te gaan. Wanneer je iemand verbiedt om te roken, en je biedt geen alternatief om met stress om te gaan, dan riskeer je problemen. Is het toeval dat enerzijds burn-out het minst voorkomt in de bouwsector – volgens een studie van de SERV slechts 7% - terwijl stress en burn-out in de andere sectoren sinds het rookverbod enkel maar gestegen is? Het zou leuk zijn als iemand hier eens een studie over maakt om het verband onder de aandacht te brengen.
 
Sommige rokers gebruiken de sigaret om hun gewicht onder controle te kunnen houden. Dit is geen ideale oplossing, maar het is wel begrijpelijk en het werkt. Het is een wijdverspreide overtuiging dat iemand die stopt met roken 10 kg bij komt. Wanneer je iemand verbiedt om te roken, dien je dus ook veranderingen aan te brengen om gezonder te leven en het gewicht onder controle te houden.
 
De alternatieven die voorhanden zijn in andere sectoren – bijvoorbeeld de e-sigaret – zijn voor de bouwsector geen goede oplossing. Er zijn al wel enkele van die e-sigaretten gesneuveld op de werf, je hebt immers je handen nodig om te e-roken.
 
Een algemeen rookverbod biedt ook nadelen voor wie de werf leidt. Door de grote concurrentie is de werkdruk hoog, en is er dus geen financiële ruimte om rookpauzes te voorzien.
 
Ook het wetgevend kader biedt niet de geloofwaardigheid die zou helpen om de bouwvakker te overhalen. Europa staat zeer ver van de bouwvakker, en wordt omwille van de goedkope arbeiders uit Oost-Europese landen door de gemiddelde bouwvakker eerder als een vloek gezien dan als een zegen. Als parlement voldoe je ook niet aan de voorbeeldfunctie wanneer je tot voor kort gratis alcohol aan de kamerleden aanbood en niet overgaat naar een alcoholverbod. Tenslotte is ook onze minister van volksgezondheid geen voorbeeld van ‘walk-the-talk’ leiderschap.
 
Met andere woorden, de drempel voor verandering is enorm groot. Wat moet er gebeuren als je dit toch wil doen slagen?
 
Ten eerste is er een veranderingsprogramma nodig om stress en werkdruk op de bouwwerf onder controle te krijgen. Verhoog de vaardigheden van bouwvakkers om grip te krijgen op hun stress, en verlaag anderzijds de werkdruk door de drempel te verhogen om vanuit het buitenland deel te nemen aan de Belgische arbeidsmarkt in de bouw.
 
Ten tweede is er een veranderingsprogramma nodig dat de aandacht richt op gezond eten en gezond leven voor mensen die in de bouw werken. Het zou leuk zijn en haar populariteit ten goede komen als de minister van volksgezondheid hier het voorbeeld geeft en zelf actief mee doet.
 
Dat brengt ons op het derde punt, namelijk neem de verantwoordelijkheid op voor de voorbeeldfunctie die het parlement heeft. Voer een alcoholverbod op het parlement in.
 
Een belangrijk onderdeel van een veranderingstraject rond het roken zelf, is de communicatiestrategie. Als je wil dat mensen veranderen dat moet je niet alleen hun hoofd, maar ook hun hart aanspreken. In het ideale geval geef je dus rationele argumenten met een sterke emotionele ondertoon. In de communicatiestrategie hou je rekening met de verschillende types persoonlijkheden van het doelpubliek. Voor het gemak van dit artikel kiezen we voor een heel eenvoudig cliché-matig beeld, namelijk de iets oudere, mannelijke, macho bouwvakker. Dan is de link tussen roken en de angst voor impotentieproblemen natuurlijk snel gelegd. De foto zag je al aan het begin van het artikel, de slogan zou iets kunnen zijn in de aard van:

Zeker dat een sigaret jou recht houdt? Stop nu!

Zo verwijs je zowel naar het impotentierisico, als naar de sigaret als middel tegen de werkdruk. Samen wordt dit dan volgende “affiche”. Deze kan natuurlijk stukken beter, het is slechts een eerste aanzet.

Tenslotte schakel je op het terrein een aantal coaches, personal trainers en rookstopbegeleiders in, om de mensen in de doelgroep die dat wensen persoonlijk te begeleiden op de 3 verschillende verandertrajecten: “stoppen met roken”, “grip op stress” en “slank, fit en gezond”.
 
Dit voorbeeld is ver van afgewerkt, het is slechts een beperkte aanzet tot een plan, maar het geeft al een idee in welke richting je kan gaan zoeken wanneer je verandering op grote schaal wil door voeren. Het is niet verwonderlijk dat het veel gemakkelijker is om dan te zeggen “verandering duurt lang, is moeilijk en is meestal niet blijvend”. Het bespaart ons onmiddellijk veel moeite.